Boşaltım Sistemleri

Boşaltım Sistemleri Boşaltım Sistemi Nedir

Hücrelerde metabolik olaylar sonunda oluşan zararlı veya işe yaramayan artıkların organizmadan uzaklaştırılmasına Boşaltım denir.

Homeostazi ve Boşaltım
Metabolizma artıkları yada ihtiyaç fazlası besinlerin hücreden uzaklaştırılması için boşaltım sistemleri kurulmuştur.Metabolizma artıkları veya ihtiyaç fazlası besinlerin atılması hücrenin iç orta sabit tutar.Hücrelerin ,kanın,doku sıvısının ortan belli değerler arasında sabit tutulmasına homeostazi denir.

Boşaltım ile ilgili görülen adaptasyonlar
Tatlı Suda yaşayan hayvanların iç sıvıları dikkati çekecek kadar çevresindeki ortamdan daha hipertoniktir(Hücreler içerisinde Madde çok Su az). Bu yüzden tatlı suda yaşayan hayvanların büyük bir kısmında bir uyum olarak derilerinde geçirğenlik kitin ve pullarla örtülmek sureti ile büyük ölçüde azalmıştır.Ozmozla su girişi hipotonik(Madde az su çok) idrarla dengelenir. Bundan dolayı tatlı su balıkları su içmez,Glomerulusları büyüktür(Çünkü maddenin çoğu süzülmesi ve geri emilmesi gerekir).Solungaçlardan Tuz emilir.

Tuzlu suda yaşayan hayvanların iç ortamları dışa göre hipotonik olduğundan ,vücut içerisindeki su dışarı çıkar.Ozmozla su kaybı Tuzlu su içilmesi ile ve az izotonik idrarla dengelenir.Kandaki Tuz aktif taşıma ile solungaçlardan atılır.Glomerulusları küçük.

Köpek balıkları denizlerde yaşamalarına rağmen glomerulusları iyi gelişmiştir. Köpek balıklarında Amonyak üreye dönüştürülerek vücut dışına atılır. Kan, deniz suyuna göre hafif hipertonik dir,idrar hipotonikdir.

İnsanda boşaltım sistemi böbrekler ve bunlara bağlı sistemlerden başka boşaltım ve düzenleme görevi yapan deri, akciğer ve sindirim kanalını da içine alır.Deri metabolik artıkların %5-10?nun atılmasında;akciğer su ve CO2?in uzaklaştırılmasında görev alır.Hemoglobinin yıkılma ürünleri olan safra piğmentleri karaciğer tarafından salgılanır.

Böbrek dıştan içe doğru Kabuk(Korteks),bunun altında yer alan öz(Medulla) bölgesi ve iç kısımda havuzcuk(Pelvis) bulunur.

İnsan böbreğindeki boşaltım birimi nefrondur.Nefron Malpighi çisimciği (Glomerulus+bowman kapsülü) ile proksimal tüp,Henle kulpu,distal tüpü ve toplama kanalı?ndan oluşur.Kandaki üre gibi boşaltım artıklarının ve suyun fazlasının çözülerek idrar halinde dışarı atılması nefron denilen yapılarla gerçekleşir. Her bir böbrek 1,3 milyon nefrondan oluşur. Böbreklerin her biri 120-170 gr ağırlığındadır. Havuzçuk idrarın böbrekte biriktiği ilk yerdir.

Kabuk (Korteks) bölgesi
Kabuk bölgesinde nefrona ait Bowman kapsülü ,glomerulus,proksimal tüp,distal tüp bulunur.

Öz (medulla) Bölgesi
Henle kulpu ve idrar toplama kanalları böbreğin öz bölgesinde bulunur.

Havuzcuk (Pelvis)
Nefronlardan piramitlere süzülen idrar,piramitlerin sivri ucundan havuzcuğa aktarılır.

Böbreklerin görevleri

1-)Boşaltımı sağlar.

2-)Düzenleyici (Homeostazi) görev yapar.

a)Elektrolit dengesini düzenler(Na,K)

b)Asit baz dengesini korur.Kanın pH?ını dengede tutar.Kanda her zaman HCO3 iyonları vardır.Kan Bazik ise kanalcıkları oluşturan hücreler Sodyumu pompalar, Hidrojen iyonlarını geri alır.Kan asidik ise Hidrojeni geri atar,sodyumu geri alır.

H+HCO3 <= H2CO3+CO2
=>
3-)Kanın ozmotik basıncını düzenler.
4-)Kan basıncını düzenler

Glomerulus kılcallarının Diğer kılcallara göre farkı

1-)Diğer kılcallar atar ile toplar damar arasında bulunmasına rağmen glomerulus kılcalları iki atar damar arasında bulunur.Bu yüzden kan Basıncı bütün kılcallar boyunca sabitdir.

2-)Glomerulus kılcalları içindeki kan basıncı diğer kılcallardaki kan Basıncının iki katıdır. 70 mmHg basıncıdır.

3-)Glomerulus kılcalları iki sıralı epitel hücreden oluşmuştur.Bu yüksek Basınca karşı direnç ve Akyuvar ,alyuvar,trombositlerin ve proteinlerin süzülmesini önler.

4-)Bu kılcal damarlarda süzülme olur tek yönlüdür.Geri emilme olmaz.

Not
Artık ürünlerin vücut sıvılarından uzaklaştırılması böbreğin önemli işlerin ?den olmasına rağmen en büyük görevi ;vücut sıvısı ve kanın bileşimi,pH değeri ve Hacminin düzenlenmesini sağlamaktır.

İNSANDA BÖBREĞİNDE İDRARIN OLUŞUMU
İnsan böbreğinde idrar oluşumunda süzülme geri emilme ve salgılama evreleri vardır.

1.Süzülme
Yüksek kan basıncı etkisiyle glomerulus kılcal damarlarından bowman kapsülüne amino asitler,glikoz,inorganik maddeler,üre ,ürik asit ve su geçer.Bu olaya süzülme denir.Süzülme sırasında ATP harcanmaz.Böbreklerde üre yeterince süzülmez ise kanda üre miktarı artar buna üremi hastalığı denir.Soğuk havalarda glomerulus kılcallarında büzülme gerçekleştiği için süzülme hızı ve miktarı artar.

2.Geri emilme
Glomerulustan bowman kapsülüne süzülen Sıvının hepsi dışarıya atılmaz. Süzüntü içinde bulunan su,glikoz,amino asit,inorganik tuzların nefron kanallarındaki hücrelere alınmasına geri emilim denir.Geri emilen maddeler nefron kanallarını saran kılcal damarlara geri verilir.

Proksimal tüpde geri emilme
Su ozmoz ile,glikoz ve amino asitlerin tümü ,vitaminler,amonyum,Na,CI,HCO aktif taşıma ile geri emilir.Hidrojen iyonlarıda yoğunluğa bağlı olarak aktif veya pasif olarak geri emilir.

Henle kulpunda geri emilme
Klor iyonları aktif taşıma ile geri emilirken, Sodyum iyonları da pasif olarak geri emilir.Henle kulpunun çıkan kolundan su geri emilmez.Henle kulpu idrardaki suyun azalmasını sağlar.Bu nedenle çöl hayvanlarında henle kulpu daha uzundur.

Distal tüp
Su ve sodyum geri emilimi devam eder.Suyun geri emiliminin tamamlandığı kısımdır.Geri emilen su miktarı Antidiüretik Hormonun (Vazopressin) etkisi ile sağlanır.Bu Hormon distal tüp ve idrar toplama kanalına etki ederek geri emilimi sağlar.Ayrıca Distal tüpe etki eden Aldosteron (Mineralkortikoidler) Hormonu da minarel ve tuz miktarını dengede tutar. Distal tüp üreyi geçirmediği için,üre geri emilmez.Parat hormun distal tüpden Ca geri emilimini sağlar.
Sağlıklı kişilerde glikoz ve amino asitlerin tamamı suyun % 99?u,sodyum iyonlarının % 99.5?i ürenin % 50?si Tuzun %98?i geri emilir.
Her maddenin kandaki normal değerine eşik değer denir.

3.Salgılama
Süzülme ile bowman kapsülüne geçemeyen maddeler kılcal damarlardan aktif taşınma ile kanalcığa geri geri verilir.Bu olaya salgılama veya aktif boşaltım denir.Amonyak,hidrojen ve potasyum iyonları ve çeşitli ilaçlar kanalcıklara aktif boşaltım ile geçirilir